محمود فرشچیان کیست؟ | از شفا در حرم امام رضا تا ماجرای فرزندی که در عملیات مرصاد کشته شد
رویداد۲۴ | روح انگیز درّی: محمود فرشچیان بعد از چند روز وضعیت کما امروز – ۱۸ مرداد ۱۴۰۴- درگذشت. نقاش ایرانی که نام اصفهان و ایران را با آثارش در دنیا پر آوازه کرده بود و برخی از آثارش توسط وزرای امور خارجه ایران در دولتهای مختلف به عنوان هدیه به سفرا و وزرای امور خارجه کشورهای دیگر اهدا میشد.
۱۶ مرداد ۱۴۰۴، سخنگوی شهرداری اصفهان از وضعیت وخیم سلامتی استاد فرشچیان خبر داد و گفت که او در کما، در بیمارستانی در ایالات متحده بستری شده است. ساعتی بعد، اما بهمن نامورمطلق، رئیس پیشین فرهنگستان هنر و رئیس سابق دانشگاه استاد فرشچیان در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران جوان این خبر را تکذیب کرد و به نقل از همسر فرشچیان گفت که استاد در هوشیاری کامل هستند و به دلیل زمینخوردن به بیمارستان مراجعه کرده و در آنجا به ذاتالریه مبتلا شده است. با این وجود دو روز بعد خبر درگذشت فرشچیان منتشر شد. مردی که از اصفهان تا قلب آمریکا و اروپا آوازه آثارش شنیده شد. آثاری که عموما با مضامین دینی شیعی تصویر شده است.
بیشتر بخوانید:استاد فرشچیان و هنر چوگان در تراولچکهای ۲۰۰ هزار تومانی +عکس
او خود درباره کودکی، روحیات و اعتقادات عمیق مذهبی پدر و مادرش گفته است: «پدر و مادر من افرادی به شدت مذهبی بودند. مادرم از عاشقان حضرت امام حسین (ع) بودند. کافی بود که فقط نام امام حسین (ع) را بشنود تا سیل اشک از گونههایش روان شود. در تولد آن حضرت، گریه شوق و در شهادت آن بزرگوار گریه غم، و من در این فضا بزرگ شدم و شروع کار من که در ۵ سالگی بود، تحت تاثیر همین محتویات و شرایط مذهبی خانواده بود. من اعتقاد دارم ماندگارترین آثار هم آثاری هستند که با مذهب رابطه دارند».
بیشتر بخوانید:
کمالالملک؛ معروفترین نقاش تاریخ ایران | با کدام نقاشان خارجی آشنا بود؟
علیاکبر دهخدا؛ مشروطهخواه منتقد
ازفرشچیان نقل شده که، چون از امام هشتم شیعیان برای دست معیوبش شفا گرفت خادم افتخاری حرم وی شد.
تعداد دقیق آثار محمود فرشچیان روشن نیست، اما تنها تا دهه ۸۰ تعداد ۵ جلد از منتخب آثار او منتشر شده و آخرین جلد، حاوی ۱۵۰ اثر است. همچنین در کتابی که حاوی آثار مینیاتور اوست، ۱۲۰ اثر گنجانده شده است. ۵۰ اثر نقاشی و نگارگری نیز در موزه سعدآباد به نمایش گذاشته شده و ۱۵ تابلو محمود فرشچیان هم به موزه حرم امام رضا (ع) اهدا شده است.
محمود فرشچیان؛ از کارگاه میرزا آقا تا هنرستان هنرهای زیبا
فرشچیان در سال ۱۳۰۸ در اصفهان به دنیا آمد. پدر فرشچیان که نماینده فرش اصفهان بود، او را به کارگاه نقاشی میرزا آقا امامی برد و امامی به استعداد فرشچیان در زمینه نقاشی پی برد. بسیاری از تحلیلگران حوزه تصویر معتقدند تاثیر این دوران در رشد و شکوفایی استعداد فرشچیان بیمانند بوده است.
او خود درباره این دوره گفته بود: «حاج میرزا آقا امامی که احیاگر هنر سوخت معرق و چهرهای نامدار در هنر نگارگری است و دوستی قدیمی با پدر فرشچیان داشت آموزش او را برعهده گرفت و در این دوران بود که فرشچیان در کارگاه امامی با طرحها و نقشهای دوره تیموری و صفوی آشنا شد.
برشچیان بعد از آموزش نزد امامی در سال ۱۳۲۴ش به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان رفت. این هنرستان در آن زمان زیر نظر استاد عیسی بهادری از شاگردان برجسته کمال الملک اداره میشد. فرشچیان در این هنرستان به مطالعه نقاشی و مینیاتور و طرحهای برگرفته از کاشیکاریهای ابنیه تاریخی اصفهان پرداخت و با رنگها و ابزار نقاشی آشنا شد.
او در این سالها با قرار دادن موهای گربه سفید در انتهای پر کبوتر، قلمموهایی ظریف و انعطافپذیر ساخت که همچنان در طراحی از آن قلمها استفاده میکند. نخستین نمایش رسمی آثار او، در سال ۱۳۲۷ش، و در انجمن فرهنگی ایران و انگلیس بود که تابلو «دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند» و چند تابلو دیگر که همگی در ۱۸ سالگی خلق شده بود، به نمایش گذاشته شد
طراحی قالی و سرامیک سازی نیز دیگر هنرهایی بود که فرشچیان در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان فراگرفت و چنان مهارتی یافت که در سال ۱۳۲۸ش یکی از گلدانهای ساخته او را عیسی بهادری به آرتور پوپ، پژوهشگر مشهور فرهنگ و معماری ایرانی اهدا کرد. او در سال ۱۳۲۹ش از هنرستان هنرهای زیبای اصفهان دیپلم عالی گرفت.
فرشچیان پس از آموزش نزد امامی و عیسی بهادری و دانشآموختگی از مدرسه هنرهای زیبای اصفهان، برای گذراندن دوره هنرستان هنرهای زیبا به اروپا سفر کرد و چندین سال به مطالعهٔ آثار هنرمندان غربی در موزهها پرداخت. او هفت سال در وین ماند و توانست به آثار موجود در کتابخانه ملی پاریس، موزه بریتانیا، گالری فریر واشنگتن، موزه متروپولیتن نیویورک و دانشگاه هاروارد دست یابد. بنا بر گفته خودش، در اروپا اول کسی بود که با بستهای از کتاب و قلم وارد موزه میشد و آخر از همه از موزه خارج میشد.
پس از بازگشت به ایران، فرشچیان کار خود را در اداره کل هنرهای زیبای تهران آغاز کرد و به مدیریت اداره ملی و استادی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران برگزیده شد. فرشچیان در دو دهه اخیر ساکن نیوجرسی آمریکا بود و سفرهای دورهای و فصلی به ایران داشت.
محمود فرشچیان و فرزندی که عضو سازمان مجاهدین شد
فرشچیان در سال ۱۳۳۴ با نیادخت قوامی ازدواج کرد و سه فرزند به نامهای علیمراد، لیلا و فاطمه به دنیا آورد. علیمراد پزشک و لیلا روانشناس است. فاطمه فرزند دیگر فرشچیان در دهه ۱۳۶۰ به سازمان مجاهدین خلق ایران پیوست و سال ۱۳۶۷ به همراه همسرش ابوذر ورداسبی در عملیات مرصاد کشته شد.
ابوذر ورداسبی داماد فرشچیان نیز نویسنده و محقق عضو سازمان مجاهدین خلق بود.
ماجرای شفای دست فرشچیان
فرشچیان درباره ماجرای شفا گرفتن دستش خود روایت کرده است: «به یاد دارم مدتی قبل از اینکه پیشنهاد کار بنده در ساخت ضریح امام رضا علیه السلام به دستم برسد، برای انجام کاری به فرانکفورت رفته بودم. در آنجا در قطاری دست راستم میان درها گیر کرده و به شدت آسیب دید. در امریکا به سراغ پزشکها متخصص رفتم و آنها گفتند که شانهام باید جراحی شود، چون در غیر این صورت به مرور زمان دستم خشک شده و از کار میافتد. در همان روزها بود که از آستان قدس رضوی با من تماس گرفتند تا طراحی ضریح امام رضا علیه السلام را شروع کنم. نگران دستم بودم و این نگرانی وقتی بیشتر میشد که میترسیدم مبادا دستم نتواند در این راه معنوی و پربرکت همراهیام کند. به هر حال این سفارش را با شوق قبول و با توکل به خدا و توسل به آن حضرت کار را شروع کردم. کاغذها را پهن کردم تا کار طراحی را آغاز کنم. باورتان نمیشود که کمترین دردی در دستم نداشتم و دست راستم به طور معجزهآسایی شفا پیدا کرده بود. طوری که وقتی این موضوع را با پزشکها مطرح کردم، آنها هم از این اتفاق تعجب کرده بودند. حالا هم که سالها از آن ماجرا میگذرد، نه تنها دستم دچار کمترین مشکل و ضعفی نشده، بلکه مانند همان دوران جوانی قلم به دست میگیرم و طراحی میکنم. همه اینها را از لطف خدای متعال و عنایت ویژه امام رضا علیه السلام میدانم.».
فرشچیان و سبک کاری ابداعی او
فرشچیان بنیانگذار مکتب خود در نقاشی ایرانی بود که پایبند به شکل کلاسیک همراه با استفاده از تکنیکهای جدید برای توسعه دامنه نقاشی ایرانی بود. آثار او از شعر کلاسیک، ادبیات فارسی، قرآن، کتابهای مقدس مسیحیان و یهودیان، و همچنین تخیل عمیق خود او تأثیر گرفته بود.
امبرتو بالدینی، استاد تاریخ هنر و رئیس دانشگاه بینالمللی هنر فلورانس ایتالیا معتقد بود برای دریافت باطنی یا درونی کار فرشچیان دیدی ژرفنگر لازم است و صبری زمانگیر، و فرشچیان در حوزه نقاشی ایرانی یک نقطهٔ عطف و پدیدهای شگرف بهشمار میآید.
مجید مهرگان، دارنده مدال درجه یک هنر از موسسه اکو و مدال درجه یک هنری در رشته نگارگری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره استاد فرشچیان گفته بود: «یکی از خصوصیات استاد فرشچیان، شناخت است. ایشان فردی معتقدند که از گذشته بر اعتقادات خود پایبند بوده و بر همین مبنا کار میکردند و به نظر من این یکی از ویژگیهای بارز شخصیتی ایشان است.... نقوش تزیینی ایرانی بسیار وسیع و متنوع است و در هیچ جای دنیا مثل و مانندی ندارد. امتیاز استاد فرشچیان، احاطه بر تمامی این نقوش است.»
استوارت کری ولش (stuart cary welch)، پژوهشگر برجسته هنر اسلامی و هندی نیز درباره فرشچیان گفته است: «اگر این هنرمند پرتوان خلاق ایران قرن بیستم، استاد گمنام در دوره صفوی سده شانزدهم میبود، نگارندگان تاریخ هنر او را استاد پرندگان مینامیدند.»
کری ولش همچنین گفته است: «اگر فرشچیان نه در سال ۱۳۰۸ شمسی در اصفهان، بلکه در سال ۱۵۰۰ میلادی در تبریز یا هرات به دنیا آمده بود و نقش و نگارهایش از مایههای جهانی کمتری برخوردار میشدند، در آن صورت میتوانست در دربار شاهطهماسب همکار گرانقدری برای سلطان محمد، میر مصور یا میرزا علی باشد. این اساتید بزرگ عصر صفوی، نقاشیهای فرشچیان را میستودند، همچنان که او اکنون پس از قرنها آثار آنان را ارج مینهد.»
امبرتو بالدینی، استاد تاریخ هنر و رئیس دانشگاه بینالمللی هنر فلورانس ایتالیا معتقد بود «برای دریافت باطنی یا درونی کار فرشچیان دیدی ژرفنگر لازم است و صبری زمانگیر، و فرشچیان در حوزه نقاشی ایرانی یک نقطهٔ عطف و پدیدهای شگرف بهشمار میآید.»
موزه محمود فرشچیان که بیش از ۵۰ اثر از او را در خود جای داده است سال ۱۳۸۰ در مجموعه ۱۱۰ هکتاری کاخ سعد آباد افتتاح شد. فیلم مستندی نیز با عنوان عشقپرداز به کارگردانی حمید کاویانی و با حضور عزتالله انتظامی، پرویز پورحسینی و با صدای زیبا بروفه در نکوداشت او ساخته شده است که در آیین رونمایی کتاب پنجم او به نمایش درآمد. در ۳۰ مهر ۱۳۹۷ دانشگاه محمود فرشچیان با عنوان کامل «دانشگاه هنرهای اسلامی-ایرانی استاد فرشچیان» بهعنوان زیر مجموعهٔ دانشگاه آزاد اسلامی افتتاح شد.
روحش شاد!! اگر رضا شاه سیستم آموزشی مدارس و اعزام محصلان به اروپا رو بنا نمیگذاشت با توجه به ارادت خانواده استاد به امامان شیعه در نهایت ایشان روحانی میشدن، رضا شاه روحت شاد 
